Με δημοσιευμένο ήδη το νομοσχέδιο για αλλαγή του νόμου πλαίσιο και διατυπωμένη ήδη από την ακαδημαϊκή κοινότητα την πρόθεσή της να μην εφαρμόσει το νόμο αυτό αν ψηφιστεί, δεν θα υπήρχαν ευνοϊκότερες συνθήκες για την έκδοση του μικρού μελετήματος του Αλέξανδρου Χρύση, με τίτλο Πανεπιστήμιο επιχείρηση και κοινωνία της από-γνωσης, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Γκοβόστη. Πρόκειται για μια ευσύνοπτη πραγματεία, με συμπυκνωμένα νοήματα και λιτά επιχειρήματα, «μαρξιστικά προλεγόμενα», κατά τη φράση στο εξώφυλλο, σε μια ευρύτερη μελέτη που ο συγγραφέας επέλεξε να κυκλοφορήσει αυτοτελώς.
Είναι παράλληλα μια δυναμική ακαδημαϊκή και πολιτική παρέμβαση στο θερμό μέτωπο της παιδείας που ανοίγει από Σεπτέμβρη. Ακαδημαϊκή παρέμβαση με την έννοια της θεωρητικής τεκμηρίωσης μιας αντικαπιταλιστικής κριτικής του εκπαιδευτικού συστήματος με τα εργαλεία του μαρξισμού. Πολιτική παρέμβαση, με την έννοια της οριοθέτησης των ενσωματώσιμων και των επαναστατικών αιτημάτων στο εκπαιδευτικό κίνημα.
Στραγγαλίζεται πλέον η σχετική αυτονομία των πανεπιστημίων που στο παρελθόν έδινε δυνατότητες εντός του για κριτικό στοχασμό
Το βιβλίο εξετάζει κριτικά και στα σημερινά δεδομένα τη θεωρητική συμβολή του Λουί Αλτουσέρ και του Αντόνιο Γκράμσι στα υπό εξέταση προβλήματα. «Οι εκπαιδευτικοί θεσμοί εξακολουθούν να συμβάλλουν αποφασιστικά αφενός μεν στην αναπαραγωγή του καπιταλισμού, αφετέρου δε στην ιδεολογική πειθάρχηση και χειραγώγηση του σύγχρονου προλεταριάτου», υπογραμμίζει ο συγγραφέας για να επαναφέρει την κατά Αλτουσέρ εκδοχή του ρόλου της ιδεολογίας. Όπως εύστοχα συμπληρώνει, στην εποχή μας ο ρόλος τη εκπαίδευσης ίσως υπερσκελίζεται από αυτόν των ΜΜΕ. Η αναφορά στον Γκράμσι γίνεται σε σχέση με την ανάλυση του Ιταλού κομμουνιστή ηγέτη αναφορικά με την «παθητική επανάσταση» του καπιταλισμού, τη στρατηγική δηλαδή του διεθνούς συστήματος να αναπροσαρμόζεται στις νέες προκλήσεις. «Ο παγκόσμιος καπιταλισμός στις μέρες μας επιχειρεί μια νέα παθητική επανάσταση», είναι μια από τις βασικές εκτιμήσεις του βιβλίου.
Ο Αλέξανδρος Χρύσης, αν και όχι αναλυτικά, παρουσιάζει τις οικονομικές και πολιτικές προϋποθέσεις που οδήγησαν στην ανάδυση μιας νέας εποχής για το θεσμό του πανεπιστημίου, αυτήν που έχει αποκληθεί επιχειρηματικό πανεπιστήμιο. Όπως τονίζει, μοχλός για τον εναγκαλισμό των τριτοβάθμιων ιδρυμάτων από τις επιχειρήσεις δεν ήταν άλλος από τη δραστική συρρίκνωση των διαθέσιμων κρατικών δαπανών για την παιδεία ως ποσοστό του ΑΕΠ, εξέλιξη που στη χώρα μας βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Επιπλέον, ο συγγραφέας διαφωνεί με την άποψη ότι η μαζικοποίηση των πανεπιστημίων συντέλεσαν στον εκδημοκρατισμό τους. «Η αύξηση του εκπαιδευτικού πληθυσμού δεν σηματοδοτεί από μόνη της την άμβλυνση του ταξικού χαρακτήρα ενός συστήματος εκπαίδευσης» υπογραμμίζει στην ανάλυσή του, για να επιβεβαιωθεί από τις πρόσφατες εξαγγελίες του υπουργείου Παιδείας που κρατά μεν τον αριθμό των φοιτητών σε υψηλά επίπεδα, αφαιρεί δε από τα σώματα λήψης αποφάσεων κάθε φοιτητική συμμετοχή, την ίδια στιγμή που παραχωρεί υπερεξουσίες σε ολιγομελή σχήματα.
Σε αντίθεση με πολλά ανάλογα μελετήματα, το Πανεπιστήμιο επιχείρηση και κοινωνία της από-γνωσης, δεν εξαντλείται σε ακαδημαϊκού τύπου διαπιστώσεις για την κατάσταση των πραγμάτων, παρά κάνει το βήμα παραπέρα. Μιλά για την κοινωνική αλλαγή, ως προαπαιτούμενο μάλιστα της αλλαγής στα πανεπιστήμια. Ο συγγραφέας συντάσσεται με την άποψη που υποστηρίζει πως η συστημική μεταρρύθμιση μέσα στην ίδια τη δομή του συστήματος του κεφαλαίου, συνιστά μια αντίφαση εν τοις όροις. Και περαιτέρω διατυπώνει την άποψη ότι «η λογική του δημόσιου αγαθού, που αφορά την παιδεία, την υγεία, την πρόνοια δεν χωράει πλέον, αν χωρούσε ποτέ, στα όρια των καπιταλιστικών κοινωνιών».
Για το λόγο αυτό το βιβλίο αμφισβητεί την επάρκεια των αυθόρμητων αντιδράσεων και εξηγεί γιατί μια συλλογική πολιτική συνείδηση και η ανάλογη οργανωμένη δράση είναι η μόνη που μπορεί να φέρει αποτελέσματα.
(Δημοσιεύτηκε στο Πριν, 31-7-2011)
Γιώργος Λαουτάρης 