Η καχεκτική μετεμφυλιακή δημοκρατία εξέθρεψε και ενθάρρυνε τους πραξικοπηματίες
Ως «το υγιέστερο κομμάτι του έθνους» χαρακτήριζε ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής, το στρατό το 1952, τη χρονιά που επικράτησε εκλογικά ο Ελληνικός Συναγερμός, εδραιώνοντας την κυριαρχία της Δεξιάς γα τα έντεκα επόμενα χρόνια. Είχαν προηγηθεί οι ασθενείς φιλελεύθερες δεξιές κυβερνήσεις του ’51 και ’52 που έδωσαν τη θέση τους στην ισχυρή κυβέρνηση της Δεξιάς, ύστερα από έντονη παρέμβαση των Αμερικανών για ένα πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα, το οποίο έδωσε τελικά το ποσοστό του 49% στο Συναγερμό.
Τυπικά το πολίτευμα της μετεμφυλιακής Ελλάδας ήταν βασιλευομένη κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στην πραγματικότητα όμως, πέρα από την κυβέρνηση, την εξουσία ασκούσαν ο βασιλιάς και το περιβάλλον του, ο στρατός και οι μυστικές οργανώσεις που λειτουργούσαν εντός του, οι μυστικές υπηρεσίες Ελλήνων και Αμερικανών και βέβαια, οι τρομοκρατικές δεξιές οργανώσεις, όπως τα Τάγματα Ασφαλείας, που δρούσαν ανεξέλεγκτα. Την παράλληλη αυτή εξουσία ανέχτηκαν, ενίσχυσαν και εκμεταλλεύτηκαν οι κυρίαρχες πολιτικές δυνάμεις της χώρας κατά τη μετεμφυλιακή περίοδο, στάση που τελικά οδήγησε στην επιβολή της δικτατορίας.
Παρά το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεων, το εμφυλιακό πνεύμα κυριαρχεί στα χρόνια μετά το 1949. Δεν είναι υπερβολή να χαρακτηρίσουμε ως καθεστώς αντιδημοκρατικής εκτροπής την πολιτική κατάσταση μέχρι τη δικτατορία, τη στιγμή που έχει αποκληθεί από την ιστοριογραφία ως «ελεγχόμενη» ή «καχεκτική» δημοκρατία. Πέρα απ’ τους χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους σε φυλακές και εκτοπισμένους σε ξερονήσια, συνεχίζονταν οι εκτελέσεις, με κορυφαίο παράδειγμα την εκτέλεση του Νίκου Πλουμπίδη τον Αύγουστο του 1954. Οι πρώτες εκλογές βίας και νοθείας είναι οι δημοτικές του 1959, ενώ τον ίδιο χρόνο ιδρύεται και θεσμικά το όργανο καταστολής της Αριστεράς, η Γενική Διεύθυνση Εθνικής Ασφάλειας. Οι εκλογές του 1961, κατά τις οποίες η ΕΡΕ, η μετεξέλιξη του Ελληνικού Συναγερμού υπό τον Κ. Καραμανλή, πήρε το 50,81% των ψήφων και 176 από τις 300 έδρες, έμειναν στην ιστορία ως εκλογές βίας και νοθείας: Όπως αποκαλύφθηκε, ο στρατός και η κυβέρνηση είχαν από κοινού οργανώσει το σχέδιο «Περικλής», για τη μείωση των ποσοστών της ΕΔΑ, του νόμιμου κόμματος της Αριστεράς και την κατατρομοκράτηση των ψηφοφόρων της από παρακρατικές ομάδες.
Ο Παπάγος ανέλαβε την κυβέρνηση τον Νοέμβριο του 1952 αλλά πέθανε το 1955, ενώ ήταν ακόμη πρωθυπουργός. Διάδοχός του ορίστηκε από το Βασιλιά Παύλο ο Κωνσταντίνος Γ. Καραμανλής, που χαρακτήριζε το στρατό υγιέστερο κομμάτι του έθνους.
Αφενός οι ενισχυμένες δυνάμεις της Αριστεράς, που στις εκλογές του Μαΐου 1958 έφτασαν το 24,42%, αφετέρου η ανεξάρτητη παρέμβαση του λαϊκού παράγοντα, όπως εκφράστηκε στα Ιουλιανά του 1965, επέσειαν στις νικήτριες δυνάμεις του εμφυλίου τον κίνδυνο για επάνοδο της Αριστεράς. Γι’ αυτό και το σχέδιο του πραξικοπήματος ήταν πάντα στο τραπέζι. Ο ίδιος ο Κ. Καραμανλής σε επιστολή του στον Κ. Τσάτσο τον Μάιο του 1966 τάσσεται υπέρ μιας «ήπιας και ελεγχόμενης εκτροπής» που θα «αποκαταστήσει τας ουσιαστικάς και ψυχολογικάς συνθήκας ήρεμου και ομαλού εθνικού βίου». Ακόμα, όπως έχει αποκαλυφθεί, από τα μέσα του 1966 ο στρατός είχε έτοιμο με λεπτομέρειες σχέδιο πραξικοπήματος από τους στρατηγούς, το οποίο μάλιστα από τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου είχε την έγκριση του βασιλιά Κωνσταντίνου.
Όμως και η Ένωση Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου στάθηκε εξαιρετικά άτολμη να αντιπαρατεθεί με τις δυνάμεις της αντίδρασης. Η ανάληψη της εξουσίας το 1963 δεν αποκατέστησε την ήρεμη πολιτική ζωή, αφού οι δυνάμεις του Κέντρου ισχυρίζονταν ότι μπορούν να κυβερνήσουν ταυτόχρονα εναντίον της άκρας Δεξιάς και της άκρας Αριστεράς. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος, «η κεντρώα κυβέρνηση υπερσκελιζόταν από τις εξωκοινοβουλευτικές δυνάμεις». Άλλωστε και ο Γ. Παπανδρέου ενέτασσε την Ένωση Κέντρου στις εθνικόφρονες πολιτικές δυνάμεις, θέτοντας αδιαπέραστο πολιτικό σύνορο απέναντι στην ΕΔΑ. Γι’ αυτό και το Δεκέμβριο του 1966 σε μνημόνιο που συνέταξε με τον Π. Κανελλόπουλο, τότε αρχηγό της ΕΡΕ μετά την αποχώρηση του Κ. Καραμανλή, σημείωνε ότι σε περίπτωση επιτυχίας της Ένωσης Κέντρου ως πρώτου κόμματος, αλλά που δεν θα συγκεντρώνει απόλυτη πλειοψηφία, επ’ ουδενί λόγο δεν θα στηριχτεί ή θα συνεργαστεί με την ΕΔΑ. Το δεύτερο σκέλος της συμφωνίας αφορούσε την ανατροπή της τότε κυβέρνησης Στεφανόπουλου και τη συγκρότηση μεταβατικής, υπό τον Ι. Παρασκευόπουλο, που θα διενεργούσε εκλογές τον Μάιο. Τα σχέδια αυτά ματαίωσε τελικά το πραξικόπημα.
Κομματικό άντρο της Δεξιάς ο στρατός
Άντρο των ακραίων δεξιών και φασιστικών στοιχείων έκανε το στρατό πριν τη δικτατορία μεθοδευμένη επιλογή και φιλτράρισμα των αξιωματικών που στελέχωναν τις ένοπλες δυνάμεις. Όπως γράφει ο Αντώνης Κακαράς, αρχιπλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού ε.α. στο βιβλίο του Οι έλληνες στρατιωτικοί (τόμος α’: Επιλογές, εκπαίδευση, κυρίαρχη ιδεολογία, εξαρτήσεις), «τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και των Σωμάτων Ασφαλείας επιλέγονται κατά τη φάση εισαγωγής τους στις παραγωγικές σχολές από συγκεκριμένο ιδεολογικό και πολιτικό χώρο. Αυτόν, που αποκαλούμενος «εθνικόφρων», οδηγεί κατευθείαν με την εφαρμογή των απαιτήσεων επιλογής και στον κομματικό συντηρητικό χώρο». Πώς διαπιστωνόταν εξ αρχής αν κάποιος υποψήφιος στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, για παράδειγμα, ήταν «αντεθνικό» στοιχείο; Το 2ο Επιτελικό Γραφείο, προέβαινε στις κατάλληλες ενέργειες ώστε να πληροφορηθεί από τις υπηρεσίες της Ασφάλειας τα πολιτικά πιστεύω της οικογένειας του υποψηφίου. Αν δεν ήταν εθνικόφρων, τον απέρριπτε στην «ψυχοτεχνική δοκιμασία» για την εισαγωγή στη σχολή, όπου δεν υπήρχαν καθαρά κριτήρια επιτυχίας.
Αν παρόλ’ αυτά κάποιο «μη υγιές» στοιχείο παρεισέφρεε τελικά στις τάξεις του στρατεύματος, υπήρχαν άλλοι μηχανισμοί: Το αποκαλούμενο «Συμβούλιο Τιμής» ήταν μια μυστική ομάδα που, όπως αναφέρει ο Αντ. Κακαράς «με πιέσεις, ψιθύρους, απειλές οδηγούσε όσους αποτελούσαν στόχο του σε παραίτηση». Από συνεντεύξεις που παίρνει ο συγγραφέας με στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων της εποχής, προκύπτει ότι ο παραστρατιωτικός αυτός θεσμός στη Σχολή Ευελπίδων ίσχυε τουλάχιστον από το 1955. Μάλιστα, η προσφορότερη μέθοδος για να εξωθήσουν οι μηχανισμοί αυτοί πολιτικής εκκαθάρισης του στρατεύματος κάποιον σε παραίτηση ήταν η διασπορά φημών περί ομοφυλοφιλίας!
ΠΕΤΡΙΝΑ ΧΡΟΝΙΑ
Στο γύψο η Ελλάδα επί τρεις δεκαετίες
Ένα απέραντο συρματόπλεγμα απλωνόταν σε ολόκληρη την προδικτατορική Ελλάδα. Κατά τα «πέτρινα χρόνια» μετά το τέλος του Εμφυλίου και την ήττα του λαϊκού αριστερού κινήματος, οι διώξεις των αντιφρονούντων πολιτών δεν σταμάτησαν ποτέ. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το 1951 υπήρχαν 13.472 φυλακισμένοι για πολιτικά αδικήματα. Από αυτούς, οι τρεις χιλιάδες περίπου κρατούνταν για «αδικήματα» που τελέστηκαν στην Κατοχή και οι υπόλοιποι για τη δράση τους στον Εμφύλιο. Άλλοι υπολογισμοί ανεβάζουν τους καταδικασμένους για πολιτικούς λόγους σε 17.000 (μεταξύ των οποίων 2.300 περίπου θανατοποινίτες) και τους υπόδικους σε 5.500. Μαζική απόλυση πολιτικών κρατουμένων έγινε μόλις στα 1966, αφήνοντας πάντως ορισμένους κρατούμενους που θα δουν το φως της ελευθερίας το 1974.
Εκτός όμως από τις φυλακές, υπήρχαν και οι τόποι εξορίας. Από το 1946 λειτουργούσαν στη χώρα, με την ενθάρρυνση των πολιτικών δυνάμεων, Επιτροπές Δημόσιας Ασφάλειας που μπορούσαν να εκτοπίζουν με συνοπτικές διαδικασίες κάθε «ύποπτο» πολίτη. Το 1948 βρίσκονταν εκτοπισμένοι στην Ικαρία 7.283 άντρες και στη Χίο 1.050 γυνάικες. Την περίοδο 1947-52 από τη Γυάρο πέρασαν 14.500 πολιτικοί κρατούμενοι. Την περίοδο 1952-62, κύριος τόπος εξορίας είναι ο Άη Στράτης. Συνολικά υπολογίζεται ότι από τον τόπο αυτό της εξορίας πέρασαν 4-5.000 άτομα.
Συνεχίζοντας και όχι εγκαινιάζοντας την πρακτική αυτή, τον Απρίλιο του 1967 η δικτατορία εφαρμόζει το ΝΑΤΟικό σχέδιο «Προμηθεύς», που προβλέπει την άμεση σύλληψη χιλιάδων αριστερών πολιτών και πραγματοποιεί μαζικές εκτοπίσεις, στέλνοντας τις πρώτες μέρες του πραξικοπήματος 6.800 περίπου άτομα στη Γυάρο.
ΩΦΕΛΙΜΕΣ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΕΣ υποστήριζε ότι υπάρχουν με τις περίφημες δημόσιες διαλέξεις του τον Μάρτιο του 1966 ο δημοσιογράφος Σάββας Κωνσταντόπουλος, ο οποίος αργότερα θα αναλάβει καθήκοντα ιδεολογικού εκπροσώπου της χούντας. «Προκύπτει το ενδεχόμενο μιας διαιτητικής δικτατορίας» τόνιζε, υπογραμμίζοντας ότι «δεν μπορούμε δυστυχώς να πούμε ότι κάθε δικτατορία είναι κακή. Υπάρχουν και ωφέλιμες δικτατορίες». Τα πολιτικά κόμματα της εποχής φαίνεται ότι ασπάζονταν τις απόψεις του, καθώς ακροατές του στο Χίλτον ήταν σύσσωμος σχεδόν ο πολιτικός κόσμος της χώρας: Ο πρωθυπουργός Στ. Στεφανόπουλος, οι αντιπρόεδροι της κυβέρνησης Γ. Νόβας και Η. Τσιριμώκος, ο Π. Κανελλόπουλος, ο Σπ. Μαρκεζίνης και πολλοί άλλοι.
ΔΙΑΓΓΕΛΜΑ ΤΡΟΜΟΥ έβγαλε την Πρωτοχρονιά του 1966 ο τότε βασιλιάς Κωνσταντίνος. «Ο κομμουνισμός αποτελεί μίασμα γεννηθέν έξω της Ελλάδος, εμπνεόμενον και κινούμενον έξωθεν. Ηθική του είναι το ψεύδος και η προδοσία. Μολύνει και καθιστά ανύποπτον εχθρόν της πατρίδος πάντα ερχόμενον σε επαφή με αυτόν, άτομον ή ομάδα, πάντα καλόν Έλληνα, μη διαβλέποντα τον κίνδυνο». Στο παραλήρημα του μονάρχη αντέδρασε βέβαια ως και η ΕΡΕ όπως και τα περισσότερα κόμματα. Αποτυπώνει πάντως γλαφυρά το αντικομμουνιστικό ντελίριο που είχε καταλάβει όλο τον αστικό κόσμο της εποχής, ιδεολογία πάνω στην οποία βασίστηκε και η χούντα, η οποία εδραιωνόταν λίγους μήνες ύστερα.
ΣΕΣΗΜΑΣΜΕΝΟΣ ΠΡΑΞΙΚΟΠΗΜΑΤΙΑΣ υπήρξε ο αντισυνταγματάρχης και κατοπινός δικτάτορας Γ. Παπαδόπουλος. Το 1961 συμβάλλει καθοριστικά στην υλοποίηση του σχεδίου «Περικλής» χάρη στην εφαρμογή του οποίου χαρακτηρίστηκαν οι εκλογές εκείνης της χρονιάς ως «βίας και νοθείας». Επίσης, τον Ιούνιο του 1965 σκηνοθετεί «κομμουνιστική δολιοφθορά» σε μονάδες του Έβρου και συλλαμβάνει δεκάδες πολίτες. Κι όμως, η κυβέρνηση των «αποστατών» τον τοποθετεί τον Ιανουάριο του 1966 στη νευραλγική θέση του Γραφείου Πληροφοριών της Στρατιάς της Λάρισας. Λίγους μήνες μετά, με την ίδια κυβέρνηση, τοποθετείται επικεφαλής του 7ου Επιτελικού Γραφείου του ΓΕΣ, υπεύθυνου για «διαφώτιση και πολιτική προπαγάνδα». Ανάλογα εντυπωσιακή εξέλιξη είχαν και οι υπόλοιποι γνωστοί ακροδεξιοί αξιωματικοί που αποτέλεσαν τον πυρήνα της δικτατορίας.
(Δημοσιεύτηκε στο Πριν, 28-4-2007, στο πλαίσιο αφιερώματος για τα 40 χρόνια από το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου)
Το νέο ντοκιμαντέρ της Αλίντας Δημητρίου, Κορίτσια της βροχής, το οποίο το οποίο θα παίζεται από την Πέμπτη 12 ως τις 19 Ιανουαρίου 2012 στις 8 μ.μ. στην Ταινιοθήκη της Ελλάδος (Ιερά Οδός 48, Κεραμεικός) δίνει το λόγο στις κρατούμενες της δικτατορίας, που μαρτύρησαν στα κολαστήρια της οδού Μπουμπουλίνας. Η σκηνοθέτης, όπως τονίζει, προσβλέπει στη διάδοση της ταινίας μέσω του «παράλληλου δικτύου» από άτομα και συλλογικότητες που θα αντιγράφουν το δισκάκι σαν όπλο για αντίσταση.
Γιώργος Λαουτάρης 