Η υπεράσπιση του υφιστάμενου Συντάγματος συνιστά μια προοδευτική θέση, στο βαθμό που αυτό αντανακλά έναν παλιότερο και πιο ευνοϊκό συσχετισμό δυνάμεων για τους καταπιεζόμενους από τον σημερινό, υποστηρίζει στο Πριν ο Γιώργος Κατρούγκαλος. Παράλληλα, τάσσεται υπέρ της σύγκλησης μιας Συντακτικής Συνέλευσης, ώστε «το αμεσοδημοκρατικό πρόταγμα να ενσωματωθεί σε ένα Σύνταγμα των δικαιωμάτων και των ελευθεριών».
Επιμένετε τα τελευταία χρόνια στην ορολογία «παρασύνταγμα» του Μνημονίου. Το πρώτο παρασύνταγμα, τη δεκαετία του ’50, το ακολούθησε η στρατιωτική δικτατορία. Φοβάστε ότι επίκειται κάτι ανάλογο;
Δικτατορία με την έννοια να έχουμε πραξικόπημα ανάλογο με αυτό της απριλιανής δικτατορίας, το θεωρώ εξαιρετικά απίθανο ενδεχόμενο. Η κύρια διαφορά με τότε είναι ότι σήμερα τα παρακρατικά «στεγανά» που υπήρχαν προδικτατορικά στον στρατό, χωρίς να έχουν παντελώς εκλείψει, οπωσδήποτε έχουν δραματικά αποδυναμωθεί. Αυτό που είναι πιθανό –προς θεού, όχι νομοτελειακό– είναι να έχουμε μια εξέλιξη προς μια φασίζουσα ρύθμιση της κοινωνίας, με μια ενίσχυση της Χρυσής Αυγής και κυρίως, με μια ένταση της κρατικής καταστολής. Έχουμε πρόσφατα τέτοια δείγματα. Μιλώ για την πολιτική πυγμής που ακολουθεί το τελευταίο διάστημα η κυβέρνηση.
Eίναι πιθανό να έχουμε μια εξέλιξη προς μια φασίζουσα ρύθμιση της κοινωνίας, με μια ενίσχυση της Χρυσής Αυγής και κυρίως, με μια ένταση της κρατικής καταστολής
Στα πρόσωπα των συλληφθέντων στο Βελβεντό είδαμε μια απροθυμία των διωκτικών αρχών να καλύψουν προφανείς αυθαιρεσίες τους. Σας ανησυχεί αυτό;
Είναι πράγματι ανησυχητικό. Κακά τα ψέματα, βασανιστήρια πάντα γίνονταν. Και όχι μόνο σε δικτατορίες. Και οι Γάλλοι στην Αλγερία βασάνιζαν και οι Αμερικανοί στο Αμπού Γκράιμπ. Όλα αυτά όμως γίνονταν συγκαλυμμένα. Κανείς δεν επαιρόταν. Η πρόσφατη τακτική δείχνει πραγματικά μια μεταλλαγή. Και ακριβώς γι’ αυτό το λόγο έχω τον φόβο ότι μπορεί να βρισκόμαστε μπροστά στις παραμονές μιας αυταρχικής στροφής. Από μια άποψη η ιστορία μας προϊδεάζει: Κάθε φορά που έχουμε επίθεση στα κοινωνικά δικαιώματα, αν δεν υπάρξει ανατροπή των πολιτικών αυτών, ακολουθεί μια πολιτική αυταρχισμού, γιατί πώς αλλιώς θα πειθαρχήσει η κοινωνία και θα δεχτεί την πλήρη ανατροπή της πραγματικότητας της;
Καμία από τις δανειακές συμβάσεις δεν έφτασε να ψηφιστεί στη Βουλή όπως προβλέπει το Σύνταγμα
Μεγάλο μέρος της αντιμνημονιακής κριτικής, εστιάστηκε στο γεγονός ότι η πρώτη δανειακή σύμβαση δεν πήγε στη Βουλή για κύρωση. Το γεγονός ότι οι επόμενες δανειακές συμβάσεις ψηφίστηκαν κανονικά από τη Βουλή, τις νομιμοποιεί;
Προσέξτε. Καμία από τις συμβάσεις δεν έφτασε να ψηφιστεί στη Βουλή όπως προβλέπει το Σύνταγμα, δηλαδή μετά την υπογραφή τους και με πλειοψηφία τριών πέμπτων. Έχετε δίκιο να λέτε ότι οι συμβάσεις του δεύτερου και του τρίτου Μνημονίου πρόσφατα ήρθαν ως σχέδιο στη Βουλή και μάλιστα ως κύρωση προηγούμενων Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου. Αυτή όμως δεν είναι η προβλεπόμενη από το Σύνταγμα διαδικασία. Η παραβίαση του συνταγματικού τύπου δείχνει τη διάθεση περιφρόνησης της πολιτικής εξουσίας απέναντι στο Σύνταγμα ως τον ανώτατο καταστατικό χάρτη της Πολιτείας. Στο πρώτο Μνημόνιο ήταν προφανές ότι φοβούνταν πως θα είχαν μαζικές διαρροές. Ο λόγος για τον οποίο τα δύο επόμενα δεν ήλθαν να κυρωθούν όπως προβλέπει το Σύνταγμα νομίζω ότι δείχνει τη διάθεσή τους να επιβεβαιώσουν την αρχική τους αντισυνταγματική επιλογή. Διότι αν έφερναν προς κύρωση, όπως προβλέπει το Σύνταγμα, τη δεύτερη και την τρίτη σύμβαση, αυτό θα ήταν μια καθαρή ομολογία ότι το πρώτο Μνημόνιο ήταν εντελώς στον αέρα από συνταγματική άποψη.
Αν ο νόμος και το Σύνταγμα παραβιάζονται από τις ίδιες τις κυβερνήσεις γιατί συνεχίζουμε να τα επικαλούμαστε και με τι εργαλεία θα προστατευτούμε;
Όποιος θέλει να εγκύψει θεωρητικά σε αυτό το ερώτημα, πρέπει να διαβάσει καλά το κλασικό βιβλίο του Μαρξ για τους Ταξικούς αγώνες στη Γαλλία, που περιγράφει το Σύνταγμα σαν ένα φρούριο που προστατεύει και τους πολιορκητές και τους πολιορκημένους. Το Σύνταγμα, κατ’ αρχήν, αντανακλά τις κυρίαρχες ιδέες και συνεπώς, σε τελική ανάλυση, εξασφαλίζει τα συμφέροντα των κυρίαρχων, αυτών που έχουν την ιδιωτική και πολιτική εξουσία σε μια κοινωνία. Από την άλλη μεριά, επειδή ακριβώς επηρεάζεται και τις διεκδικήσεις των εξουσιαζόμενων, κατοχυρώνει και τα δικαιώματα που αυτοί έχουν πετύχει με τους αγώνες τους. Έτσι δεν έχουμε μόνο την προστασία του δικαιώματος στην ιδιοκτησία στα συντάγματα, έχουμε και την προστασία του δικαιώματος στην απεργία. Συνεπώς, οι καταπιεσμένοι έχουν συμφέρον να υπερασπίζονται το Σύνταγμα ως δεσμευτικό νομικό κείμενο, ακριβώς επειδή δεν αφήνει την κρατική ισχύ ανεξέλεγκτη αλλά ως ένα βαθμό την οριοθετεί. Είναι σαφώς προτιμότερο η εξουσία να ασκείται με όρους νομικής αρμοδιότητας και δικαστικά ελεγχόμενης διαδικασίας από το να επιβάλλεται ως γυμνή ισχύς, όπως συμβαίνει σε ένα φασιστικό καθεστώς.
Η επίκληση όμως των υφιστάμενων συνταγματικών συνθηκών, δεν είναι μια συντηρητική προσέγγιση των ελευθεριών;
Είναι οπωσδήποτε μια μάχη οπισθοφυλακής, όχι όμως συντηρητική. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε μπροστά σε μια αντεπανάσταση, που εξ ορισμού έχει αντιδραστικό χαρακτήρα, θέλει να φέρει τον ιστορικό χρόνο πίσω από τον τωρινό. Επομένως, όποιος υπερασπίζεται σήμερα τα κοινωνικά δικαιώματα όπως είχαν κατοχυρωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, τα υπερασπίζεται από προοδευτική θέση, δεδομένου ότι ο σημερινός συσχετισμός δύναμης δεν είναι ο ίδιος με αυτόν της δεκαετίας του ’60 όταν αυτά κατοχυρώθηκαν, είναι πολύ δυσμενέστερος. Οι θεσμοί έχουν πάντοτε μια αδράνεια, δεν αλλάζουν με την ίδια ταχύτητα με την οποία αλλάζουν οι σχέσεις παραγωγής και οι κοινωνικές σχέσεις. Αυτή τη στιγμή επομένως, είναι προς το συμφέρον μας να υπερασπιζόμαστε τις θεσμικές κατακτήσεις του παρελθόντος μέχρις ότου γίνουμε αρκετά ισχυροί ώστε να μπορέσουμε να δώσουμε νέες επιθετικές μάχες. Η άμυνα είναι λοιπόν μια προοδευτική θέση.
Στο τελευταίο σας βιβλίο, Η κρίση και η διέξοδος, προτείνετε τη σύγκληση μιας συντακτικής συνέλευσης για νέο Σύνταγμα. Δεν φοβάστε μήπως αυτή η συνέλευση ακριβώς λόγω του υφιστάμενου συσχετισμού, πάρει αντιδραστικές αποφάσεις;
Έχω εμπιστοσύνη στον λαό και τη δύναμή του να ορίζει το μέλλον του. Αντίστροφα, αν το συνταγματικό εγχείρημα περιοριστεί εντός της σημερινής Βουλής, είναι προδιαγεγραμμένη η συντηρητική αν όχι αντιδραστική του κατάληξη. Το σύνθημα για τη συντακτική συνέλευση με ευρεία λαϊκή συμμετοχή υπηρετεί μια διπλή σκοπιμότητα. Η πρώτη είναι η προφανής, το αμεσοδημοκρατικό πρόταγμα να ενσωματωθεί σε ένα Σύνταγμα των δικαιωμάτων και των ελευθεριών. Η δεύτερη είναι εργαλειακή: Να βοηθήσει στη συγκρότηση μιας ισχυρότερης κοινωνίας των πολιτών, μέσω μιας διαδικασίας που θα εμπλέξει στη σχετική συζήτηση ευρύτερα στρώματα, που θα προβληματιστούν και θα συζητήσουν πώς θέλουν την οργάνωση της πολιτείας. Γι’ αυτό προβάλλω ως παράδειγμα την περίπτωση της Ισλανδίας, όπου κάτι τέτοιο πραγματικά συνέβη, για πρώτη φορά και με τη βοήθεια και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Με ένα νόμο και ένα άρθρο μπορεί και πρέπει να γίνει η κατάργηση όλων των θεσμικών αλλαγών που έχει επιφέρει η αντεπανάσταση του Μνημονίου
Τον Ιούνιο από κοινού με άλλους συνταγματολόγους υποστηρίξατε ότι είναι δυνατή η κατάργηση των μνημονιακών ρυθμίσεων μέσα σε μια μέρα, με ένα νόμο. Ισχύει αυτή η πρόταση σήμερα, αν λάβουμε υπόψη ότι έχει ήδη συντελεστεί μία καταστροφή;
Με ένα νόμο και ένα άρθρο μπορεί και πρέπει να γίνει η κατάργηση όλων των θεσμικών αλλαγών που έχει επιφέρει η αντεπανάσταση του Μνημονίου, όπως η κατάργηση των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και η οπισθοδρόμηση στο ζήτημα της προστασίας των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Προφανώς θα ήταν ουτοπικό να ισχυριστεί κανείς ότι με τον ίδιο τρόπο μπορεί να επανέλθουν οι μισθοί και οι συντάξεις στα παλιά επίπεδα. Αυτό που θα μπορούσε να γίνει όμως από μια προοδευτική κυβέρνηση αύριο είναι να υπάρχει μια καλύτερη ισορροπία στην προσπάθεια ανόρθωσης που αναγκαστικά θα επωμιστεί μια κυβέρνηση με διαφορετικό προσανατολισμό. Για παράδειγμα, εγώ θα έβλεπα να εγγυηθούμε ένα ελάχιστο αξιοπρεπές εισόδημα σε όλους, συντάξεις δηλαδή και μισθούς που στο κατώτατο επίπεδό τους θα είναι επαρκείς για μια αξιοπρεπή ζωή και αυτό δεν είναι προφανώς το επίπεδο των 500 ευρώ.
Ποιο είναι το πολιτικό πρόβλημα σήμερα και δεν υπερισχύει μια αντιμνημονιακή πολιτική;
Είναι προφανές ότι δεν υπάρχει ακόμη μια απολύτως πειστική και συγκροτημένη εναλλακτική πρόταση διεξόδου. Γι’ αυτό τον λόγο η αντίθεση ακόμη στο Μνημόνιο παραμένει ενστικτώδης και δεν μπορεί να βρει την καθολική έκφραση που θα περίμενε κανείς. Επομένως χρειάζεται όλες οι δυνάμεις της Αριστεράς, και κυρίως οι κοινωνικές δυνάμεις, να μπορέσουν να διαμορφώσουν μια συνολική εναλλακτική λύση. Η κυβέρνηση πετυχαίνει αυτή τη στιγμή και κατορθώνει να έχει τουλάχιστον ανοχή στην πολιτική της γιατί έχει κατακερματίσει την αντίδραση της κοινωνίας. Δημαγωγεί ότι ο αγώνας των εργαζομένων στο Μετρό είναι αγώνας μόνο για την υπεράσπιση των κεκτημένων τους και αντιπαραβάλει στο μισθό των εργαζομένων εκεί τον μισθό της δασκάλας των 580 ευρώ. Είναι ευθύνη δική μας, όσων είμαστε αντίθετοι σε αυτές τις πολιτικές, που δεν έχουμε μπορέσει να καταστήσουμε σαφές στον κόσμο ότι και τον μισθό της δασκάλας οι ίδιες πολιτικές τον έχουν διαμορφώσει σε αυτά τα επίπεδα ντροπής. Επομένως η μόνη δυνατή πολιτική αντίδραση σ’ αυτές είναι η συνολική τους απόρριψη και όχι επί μέρους ανά κλάδο και σημειακά, αλλά στο σύνολό τους, ως σύστημα αντικοινωνικών και ταξικών πολιτικών.
Δεν θα τερμάτιζε το Μνημόνιο μια δικαστική απόφαση
Στο βιβλίο σας αφήνετε ένα «παράθυρο» για μια πιθανή αντιμνημονιακή παρέμβαση του Συμβουλίου της Επικρατείας. Μπορούμε να ελπίζουμε σε αυτό;
Τα δικαστήρια είναι τμήμα των ιδεολογικών μηχανισμών του κράτους, επομένως δεν πρέπει να έχουμε την ελπίδα ότι θα φέρουν την επανάσταση. Από την άλλη μεριά, λόγω της θεσμικής αδράνειας για την οποία σας μίλησα, ακόμη και η συνεπής ανάγνωση του Συντάγματος θα έπρεπε να οδηγήσει κατά τη γνώμη μου στο να θεωρηθούν αντισυνταγματικές οι ρυθμίσεις αυτές των μνημονίων, για τον απλό λόγο ότι τα μνημόνια εισάγουν μια νέα συνταγματική τάξη σε ρήξη με την προηγούμενη. Αποτελούν απεσταγμένο νεοφιλελευθερισμό, ενώ το υφιστάμενο συνταγματικό κείμενο αποτελεί μια σύνθεση της αγοράς με τις πολιτικές προσπάθειες ελέγχου της, μέσω των κοινωνικών δικαιωμάτων. Αυτό το μοντέλο που αποτυπώνει αυτή τη στιγμή το λεγόμενο οικονομικό Σύνταγμα είναι το περίφημο κοινωνικό κράτος, ενώ το μοντέλο που εισάγει το Μνημόνιο είναι το μοντέλο της αρρύθμιστης αγοράς. Επομένως, μόνο και μόνο εμμένοντας στο παλιό συνταγματικό πρότυπο, το Συμβούλιο της Επικρατείας θα μπορούσε να κηρύξει αντισυνταγματικές τις διατάξεις αυτές, ακριβώς επειδή συνιστούν ένα «παρασύνταγμα».
Κάτι τέτοιο θα είχε άμεσες πολιτικές επιπτώσεις;
Θα βοηθούσε στο ουσιώδες, να οργανωθεί ένα αποτελεσματικό κοινωνικό κίνημα απόρριψης των πολιτικών αυτών. Προφανώς και δεν θα τερμάτιζε το Μνημόνιο μια δικαστική απόφαση. Οι νομικές κινήσεις απορροφώνται εύκολα από το σύστημα, εάν δεν έχουν ανταπόκριση στην κοινωνία. Στις περισσότερες εφαρμογές ανάλογων πολιτικών του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου τα συνταγματικά δικαστήρια διαπίστωσαν ότι είχαν αντισυνταγματικές πλευρές. Τι συνέβη; Τα αντισυνταγματικά μέτρα αντικαταστάθηκαν με άλλα, «ισοδύναμα». Ακριβώς γι’ αυτό λέω ότι ακόμη και εάν καταφέρουμε σε ορισμένα σημεία να πετύχουμε μια μικρή νομική νίκη, αυτή θα είναι ένα απλώς επεισόδιο στο πλαίσιο ενός μεγάλου πολέμου. Το βασικό ζητούμενο που είναι η συνολική απόρριψη της νεοφιλελεύθερης επίθεσης.
(Δημοσιεύτηκε στο Πριν, 17-2-2013)
Γιώργος Λαουτάρης 